Marcin Biem, nazywany również Marcinem z Olkusza Młodszym, to postać, która odcisnęła swoje piętno w polskiej historii nauki i myśli. Urodził się około 1470 roku w Olkuszu i zmarł 9 listopada 1540 roku w Krakowie.
Był nie tylko astrologa, ale również astronomem oraz teologiem, co czyni go wszechstronnym uczonym swoich czasów. Jego prace przyczyniły się do rozwoju wiedzy w tych dziedzinach w Polsce.
Życiorys
Marcin Biem był osobą pochodzącą z Olkusza, synem zamożnego mieszczanina o tym samym imieniu. Rozpoczął swoją edukację na Akademii Krakowskiej w półroczu 1486/1487. Już w grudniu 1488 roku uzyskał tytuł bakalaureata, a w pierwszej części 1491 roku zdobył magisterium. W okresie od 1491 do 1494 roku zajmował się wyjaśnianiem pism Arystotelesa oraz nauczał przedmiotów związanych z matematyką.
W 1496 roku, po przystąpieniu do Kolegium Mniejszego, rozpoczął również wykłady z astrologii. 6 marca 1500 roku formalnie dołączył do Collegium Maius, a od półrocza 1506/1507 prowadził zajęcia na wydziale artium, którego dziekanem był w semestrze zimowym 1500/1501. Od 1507 do 1513 roku mieszkał w swoim rodzinnym Olkuszu, po czym podjął studia teologiczne, które zaowocowały zdobyciem doktoratu 22 stycznia 1517 roku.
W 1529 roku objął posadę proboszcza w kościele w Przegini. Był także uczniem znanego Marcina Króla z Żurawicy. Wyróżniał się jako autor projektu reformy kalendarza juliańskiego. Od 22 listopada 1513 roku kontynuował pracę na Akademii Krakowskiej, gdzie jego działalność dydaktyczna trwała niemal do końca życia, a łącznie wyniosła 26 lat.
Dzięki swoim osiągnięciom, wielokrotnie pełnił obowiązki dziekana wydziału teologicznego oraz rektora krakowskiej wszechnicy. W sposób szczególny doceniono jego zasługi, co zaowocowało nadaniem mu tytułu podkanclerza Akademii Krakowskiej 2 listopada 1538 roku.
Jego ojciec, Marcin, piastował stanowisko rajcy miejskiego, a matka wywodziła się z rodu Byliców, z którego pochodził znany astrolog oraz profesor Akademii Krakowskiej, Marcin Bylica.
Twórczość naukowa
Traktaty
Marcin Biem jest autorem ważnego traktatu zatytułowanego „Nova calendarii romani reformatio”, który powstawał w latach 1514-1516 w Krakowie. Publikacja ta pojawiła się w 1918 roku, a jej wydawcą był L. A. Birkenmajer. Dzieło to dotyczy reformy kalendarza juliańskiego i było przygotowywane z myślą o Soborze laterańskim V. Należy jednak podkreślić, że praca ta nie została ukończona.
Materiały
W dorobku Marcina Biema znajdują się również materiały związane z dziejami działalności uniwersyteckiej. Wśród nich wyróżnia się „Conclusiones Universitatis Cracoviensis ab anno 1441 ad annum 1589”, która została wydana przez H. Barycza w Krakowie w 1933 roku.
Dodatkowo, Biem pozostawił po sobie glosy marginalne przy dziele Piotra Lombarda „Liber sententiarum”, które można znaleźć w rękopisach Biblioteki Jagiellońskiej pod numerami 1514-1515. Warto również wspomnieć o jego wkładzie w astronomię, dzięki czemu posiadamy dwa tomy efemeryd astronomicznych z lat 1499-1531 oraz 1534-1551, przechowywane w Bibliotece Jagiellońskiej pod numerami ink. 2697 i Cim. 5521. Oprócz tego, Biem jest znany z wydania „Quadripartitum Ptolemeusza” z 1493 roku, które również znajduje się w Bibliotece Jagiellońskiej (ink. 1846).
Literatura dodatkowa
W zakresie literatury dotyczącej Marcina Biema, znaczącą pozycją jest praca autorstwa Aleksandra Birkenmajera, zatytułowana „Biem Marcin”, zamieszczona w Polskim Słowniku Biograficznym, tom 2, gdzie obok sylwetki Biema znajdziemy także rozważania na temat wielu innych postaci historycznych, w tym Beyzyma Jana czy Brownsford Marji. Książka została wydana w Krakowie przez Polską Akademię Umiejętności i Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa w roku 1936, na stronach 68–69. Uwaga, że istnieje również reprint tej publikacji, który został opublikowany przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich w roku 1989, z przypisanym numerem ISBN 83-04-03291-0.
Obok tego źródła warto zwrócić uwagę na kontekst dotyczący Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie Marcin Biem mógł powiązać swoje losy akademickie. Wielowymiarowość historii rektorów tego uniwersytetu ukazuje, w jakim świecie działał i jak wpłynęło to na rozwój edukacji.
| Akademia Krakowska / Uniwersytet Krakowski (1400–1499) |
|
|---|---|
| Akademia Krakowska / Uniwersytet Krakowski (1500–1599) |
|
| Akademia Krakowska / Uniwersytet Krakowski (1600–1699) |
|
| Akademia Krakowska / Uniwersytet Krakowski (1700–1777) |
|
| Szkoła Główna Koronna (1777–1795) |
|
| Szkoła Główna Krakowska (1795–1805) |
|
| Lata 1805–1817 |
|
| Uniwersytet Jagielloński (1817–1899) |
|
| Uniwersytet Jagielloński (od 1900) |
|
Warto zaznaczyć, że w trakcie historii Uniwersytetu Jagiellońskiego wystąpiły różne okresy, w tym czas, gdy rektorzy pełnili swoje obowiązki w zastępstwie. Przykładowo, w latach 1805–1809 uniwersytet został połączony z Uniwersytetem Lwowskim, co skutkowało jego zgermanizowaniem, a po 1809 roku nastąpiła repolonizacja po przyłączeniu Krakowa do Księstwa Warszawskiego. Interesującym momentem w dziejach jest okres w latach 1853–1860, kiedy rektorów nie wybierano, a uniwersytetem kierował mianowany przez rząd kurator. Nie można także pominąć faktu, że ważną rolę w tym czasie pełnili rektorzy Tajnego Uniwersytetu, którzy w trudnych czasach zapewniali dostęp do nauki i wiedzy.
Przypisy
- MarcinM. Biem MarcinM., Martini Biem de Olkusz Poloni nova calendarii Romani reformatio : opusculum ad requisitionem V-ti Concilii Lateranensis A. D. 1516 compositum, Cracoviae: Academia Litterarum, 1918 r. Brak numerów stron w książce
Pozostali ludzie w kategorii "Nauka i edukacja":
Ewa Sowa | Barbara Głowacka | Krystyna Zgrzebnicka | Wojciech Rotarski | Marcin Bylica | Wiesław Opalski | Józef Lamer | Wiesław Banyś | Jerzy KłapcińskiOceń: Marcin Biem